تبیین و تحلیل عملکرد کنسولگری بریتانیا در بندرعباس1870-1945م

کنسولگری ها و نمایندگی های بریتانیا در خلیج فارس به عنوان مهم ترین رکن سیاسی، تجاری، فرهنگی و اجتماعی دولت بریتانیا شناخته می شدند. بریتانیا در شهرها و بنادری که از اهمیت خاصی برخوردار بودند اقدام به تاسیس کنسولگری کرد. همزمان با تاسیس کنسولگری در شهرهای مهم ایران به منظور پیشبرد اهداف خود در جنوب و در منطقه خلیج فارس نیز اقدام به تاسیس کنسولگری نمود که از آن میان کنسولگری بوشهر و بندرعباس از اهمیت زیادی برخوردار بودند. بندرعباس یکی از مهم ترین مراکز استراتژیکی و تجاری ایران در جوار خلیج فارس و دریای عمان است تا جایی که لرد کرزن نام بندر عباس را با تاریخ بازرگانی بریتانیا در ایران پیوند داده و بندر عباس را برای بازرگانی هند بندر مهمی قلمداد می کند. اهمیت بندرعباس در اواخر قرن نوزده، از سه منظر قابل بررسی ست، موقعیت سیاسی این بندر که بعد از سال ها تحت نظام ضابطی و اجاره داری به تازگی تحت تسلط دولت ایران قرار گرفته، از منظر اقتصادی که به منزله یک تجارتخانه-ی بزرگ است و به خصوص از دیدگاه نظامی که کشورهای اروپائی تسلط بر آن را به منزله در اختیار داشتن تنگه ی استراتژیک هرمز می دانند. جایگاه سیاسی و اقتصادی بندرعباس در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی موجب شد این بندر در کانون توجهات دولت های روس و انگلیس قرار گیرد و هرکدام تلاش نمودند تا با تاسیس پایگاه دریایی نفوذ خود را در آن افزایش دهند. به دنبال اقدامات روسیه برای تاسیس پایگاه دریایی در بندرعباس، بریتانیا در سال 1900 م/1318 ق کنسولگری خود را در این بندر تاسیس نمود. از سال 1900 م تا 1945 م این کنسولگری به صورت فعال در حوادث خلیج فارس و بندرعباس نقش ایفا می نمود و در تمامی رویدادهای پیش آمده در این فاصله زمانی که مهم ترین آن ها مشروطه و جنگ جهانی اول می باشد، یک پای ثابت ماجرا، کنسولگری انگلستان بود. در اختیار گرفتن مراکز اقتصادی، نفوذ در ادارات و حکام بندرعباس نشان از موفقیت این کنسولگری در جهت منافع دولت بریتانیا دارد. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی با تکیه بر اسناد، گزارش ها، مطبوعات، منابع دست اول و منابع مطالعاتی مرتبط با موضوع به بررسی جایگاه سیاسی، اقتصادی و نظامی بندرعباس، عملکرد کنسولگری بریتانیا از 1870 تا 1945 م و دیدگاه حکومت مرکزی ایران نسبت به اقدامات کنسولگری بریتانیا پرداخته می شود.